باغ ارم شیراز ؛ بهشتی تاریخی در قلب شهر شعر و بهارنارنج
باغ ارم شیراز، یکی از زیباترین و معروف‌ترین باغ‌های تاریخی ایران، در شمال غربی شهر شیراز و در نزدیکی دانشگاه شیراز واقع شده است. این باغ که به‌عنوان یکی از نه باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، بخشی از دیدنی های شیراز است که ترکیبی بی‌نظیر از معماری سنتی ایرانی، طبیعت سرسبز و تاریخ پرفرازونشیب را به نمایش می‌گذارد.
باغ ارم نه‌تنها به دلیل پوشش گیاهی متنوع و عمارت باشکوهش، بلکه به سبب ارزش تاریخی و فرهنگی‌اش، سالانه میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. این باغ که در حال حاضر به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی تحت مدیریت دانشگاه شیراز فعالیت می‌کند، نمونه‌ای برجسته از هنر باغ‌سازی ایرانی و معماری دوره قاجار محسوب می‌شود. در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف باغ ارم، از تاریخچه و معماری تا امکانات دسترسی و بهترین زمان بازدید، می‌پردازیم.
درباره باغ ارم شیراز
باغ ارم شیراز قدمتی طولانی دارد و شواهد تاریخی نشان می‌دهند که این باغ از دوره سلجوقیان (قرن دهم و یازدهم هجری) وجود داشته است. هرچند تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست، اما در دوره‌های مختلف، از جمله آل اینجو، آل مظفر، صفویه، زندیه و قاجاریه، مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است. در دوره زندیه، کریم‌خان زند اقدامات مهمی برای بهسازی باغ انجام داد و در دوره قاجار، به‌ویژه در زمان ناصرالدین شاه، عمارت کنونی توسط حاج نصیرالملک شیرازی ساخته شد. این باغ در دوره پهلوی به دلیل وضعیت نامناسبش مرمت شد و دیوارهای گلی آن با دیوارهای سنگی و نرده‌های فلزی جایگزین شدند. امروزه، باغ ارم به‌عنوان بخشی از دانشکده کشاورزی و دانشکده حقوق دانشگاه شیراز مدیریت می‌شود و به دلیل تنوع گیاهی‌اش، به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی نیز شناخته می‌شود.
علت نام‌گذاری باغ ارم
نام «ارم» از کلمه عربی «الجنة» به معنای بهشت گرفته شده است و به باغ‌هایی اطلاق می‌شود که طراحی آن‌ها یادآور بهشت قرآنی باشد. باغ ارم شیراز با جویبارهای روان، درختان سر به فلک کشیده، گل‌های رنگارنگ و حوض‌های فیروزه‌ای، به‌گونه‌ای طراحی شده که حس آرامش و زیبایی بهشتی را به بازدیدکنندگان منتقل کند. این نام‌گذاری نشان‌دهنده هدف اصلی باغ‌های ایرانی است که فضایی برای آرامش، تفکر و لذت بردن از طبیعت ایجاد کنند. همچنین، برخی معتقدند که نام ارم به دلیل سرسبزی و شکوه این باغ و شباهتش به باغ‌های اسطوره‌ای و بهشتی انتخاب شده است.
معماری باغ ارم
معماری باغ ارم نمونه‌ای برجسته از سبک باغ‌سازی ایرانی است که در آن طبیعت و معماری به‌صورت هماهنگ ترکیب شده‌اند. عمارت اصلی باغ، که توسط معمار مشهور شیرازی، حاج محمدحسن شیرازی، طراحی شده، از سبک معماری قاجاریه با الهام از دوره‌های زندیه و صفویه بهره میبرد. این عمارت سه‌طبقه با تزئینات کاشی‌کاری هفت‌رنگ، گچ‌بری‌های ظریف، نقاشی‌های رنگ روغن، ستون‌های سنگی الهام‌گرفته از تخت جمشید و پنجره‌های مشبک آهنی، یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجار به شمار می‌رود. ایوان اصلی عمارت با کاشی‌کاری‌های معرق و نقوش اساطیری و تاریخی، از جمله صحنه‌هایی از شاهنامه فردوسی و نبردهای قاجاری، تزئین شده است. حوض بزرگ مقابل عمارت و جویبارهایی که از تالار حوض‌خانه می‌گذرند، به خنکی و طراوت فضا می‌افزایند.
بخش‌های مختلف باغ ارم شیراز
باغ ارم از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هر یک ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند:
عمارت اصلی
عمارت اصلی باغ ارم در بالاترین نقطه باغ و در بخش غربی آن قرار دارد. این عمارت سه‌طبقه با دو ستون بلند سنگی و طاق‌های دایره‌ای، یادآور معماری تخت جمشید است. نمای بیرونی عمارت با کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ، نقاشی‌های تاریخی و گچ‌بری‌های ظریف تزئین شده و ایوان بزرگ آن با دو ایوان کوچک‌تر در طرفین، منظره‌ای باشکوه ایجاد می‌کند.
اولین طبقه عمارت باغ ارم
طبقه اول عمارت، معروف به تالار حوض‌خانه، هم‌سطح زمین ساخته شده و به‌عنوان سردابه برای استراحت در روزهای گرم تابستان طراحی شده است. در مرکز این تالار، جوی آبی از سنگ‌های حجاری‌شده عبور می‌کند که به حوض بزرگ مقابل عمارت متصل می‌شود. دیوارها و کف تالار با کاشی‌های رنگین معرق پوشیده شده و یک ستون سنگی حجاری‌شده در وسط آن خودنمایی می‌کند. این طبقه با پنجره‌های آهنی مشبک و درهای چوبی منبت‌کاری‌شده از جنس ساج، نمونه‌ای از هنر سنتی ایرانی است.
دومین طبقه عمارت ارم شیراز
طبقه دوم عمارت با ایوان بزرگ و دو ستون سنگی‌اش، قلب معماری باغ ارم محسوب می‌شود. این ایوان با کاشی‌کاری‌های قاجاری، گچ‌بری‌های ظریف و نقاشی‌هایی از مردان قاجار و گل‌وبوته تزئین شده است. در دو طرف ایوان اصلی، دو ایوان کوچک‌تر به‌صورت قرینه قرار دارند و سالن بزرگ این طبقه با پنجره‌هایی رو به ایوان، فضایی دل‌انگیز ایجاد می‌کند. آشپزخانه‌ای وسیع نیز در ضلع جنوبی این طبقه قرار دارد.
سومین طبقه عمارت باغ ارم
طبقه سوم عمارت، که در گذشته محل استراحت ساکنان باغ بود، شامل یک سالن بزرگ و سه اتاق است. این طبقه با چشم‌انداز فوق‌العاده‌ای به محوطه باغ، یکی از زیباترین بخش‌های عمارت است. تزئینات این طبقه شامل نقاشی‌های رنگ روغن، کاشی‌کاری و گچ‌بری‌هایی مشابه طبقات دیگر است، اما به دلیل محدودیت‌های حفاظتی، بازدید از آن برای عموم ممکن نیست.
تالار آینه
تالار آینه، واقع در طبقه اول عمارت، یکی از زیباترین بخش‌های باغ ارم است. این تالار با آینه‌کاری‌های هنرمندانه، نقاشی‌های رنگ روغن روی سقف و دیوارها و پنجره‌های مشبک آهنی، فضایی خیره‌کننده ایجاد کرده است. طرح‌های اسلیمی، گل‌وبوته و تصاویر شکارگاه‌ها در تزئینات این تالار به چشم می‌خورد و نور بازتاب‌شده از آینه‌ها، جلوه‌ای جادویی به آن می‌بخشد.
گذرگاه میانی
گذرگاه میانی باغ، که از شرق به غرب امتداد دارد، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های باغ ارم است. این مسیر با ردیف‌های منظم درختان سرو و حوض فیروزه‌ای در مرکز، منظره‌ای متقارن و چشم‌نواز ایجاد می‌کند. بلندترین سرو شیراز با قدمتی حدود هزار سال و ارتفاع ۳۵ متر در این گذرگاه قرار دارد و قدم زدن در این مسیر، حس آرامش و طراوت را به همراه دارد.
کتیبه‌ها
باغ ارم دارای کتیبه‌های متعددی است که بیشتر آن‌ها در دوره ناصرالدین شاه نصب شده‌اند. شش کتیبه سنگی در نمای شرقی عمارت، به خط نستعلیق و با اشعاری از حافظ، سعدی و شوریده شیرازی حکاکی شده‌اند. دو کتیبه قرینه در طرفین ایوان بزرگ، تصاویری از سربازان هخامنشی را نشان می‌دهند. همچنین، کتیبه‌های کاشی‌کاری معرق با آیات قرآنی و خط نستعلیق در سردر ورودی شمال شرقی باغ قرار دارند.
اندرونی
اندرونی باغ ارم در پشت عمارت اصلی و در بخش غربی باغ واقع شده است. این بخش شامل دو سالن و پنج اتاق است و از نظر معماری و تزئینات، مشابه عمارت اصلی است. کاشی‌کاری‌های معرق و نقاشی‌های اندرونی همزمان با عمارت اصلی انجام شده‌اند، اما متأسفانه امروزه بخشی از آن به انبار تبدیل شده است.
موزه سنگ و گوهر
موزه سنگ و گوهر دریای نور، واقع در طبقه همکف عمارت اصلی، از سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را آغاز کرده است. این موزه مجموعه‌ای از بیش از ۱۴۰ نوع سنگ و گوهر کمیاب و ارزشمند، از جمله الماس، یاقوت، زمرد، فیروزه و عقیق را به نمایش می‌گذارد. این موزه، که تحت حمایت دانشگاه شیراز اداره می‌شود، فرصتی بی‌نظیر برای علاقه‌مندان به زمین‌شناسی و جواهرات فراهم می‌کند.
بهترین زمان برای بازدید از باغ ارم شیراز
بهترین زمان برای بازدید از باغ ارم، فصل بهار، به‌ویژه ماه‌های فروردین و اردیبهشت است. در این زمان، آب‌وهوای معتدل شیراز، شکوفه‌های بهارنارنج و گل‌های رنگارنگ باغ، فضایی دل‌انگیز و بهشتی ایجاد می‌کنند. جشنواره‌های بهارنارنج شیراز نیز در این فصل برگزار می‌شوند که سفر را خاطره‌انگیزتر می‌کنند. با این حال، باغ ارم در تمام فصول سال، به‌ویژه صبح زود، زیبایی خاص خود را دارد.
ساعت کاری و قیمت بلیط باغ ارم شیراز
باغ ارم همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۲۰:۳۰ باز است، به‌جز در روزهای تعطیل رسمی مانند تاسوعا، عاشورا، ۲۱ رمضان، ۲۸ صفر، ۱۴ خرداد و ۲۵ شوال. در فصول پاییز و زمستان، ساعات بازدید ممکن است تا ۱۸:۰۰ کاهش یابد. قیمت بلیط برای بازدیدکنندگان ایرانی حدود ۳,۰۰۰ تا ۵,۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی بالاتر است. این قیمت‌ها ممکن است تغییر کنند، بنابراین توصیه می‌شود قبل از بازدید، اطلاعات به‌روز را بررسی کنید.
چگونه به باغ ارم شیراز برویم؟
باغ ارم در خیابان ارم، نزدیک میدان ارم و دانشگاه شیراز قرار دارد. دسترسی به این باغ از طریق وسایل نقلیه مختلف امکان‌پذیر است:
دسترسی با خودرو شخصی
برای دسترسی با خودرو شخصی، می‌توانید از بلوار چمران به سمت خیابان ارم حرکت کنید. پارکینگ‌های نزدیک باغ برای بازدیدکنندگان در دسترس است.
دسترسی باغ ارم با تاکسی
تاکسی‌های شهری و آنلاین (مانند اسنپ و تپسی) گزینه‌ای راحت برای رسیدن به باغ ارم هستند. هزینه تاکسی بسته به مبدأ متفاوت است، اما معمولاً مقرون‌به‌صرفه است.
دسترسی باغ ارم با مترو شیراز
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به باغ ارم، ایستگاه نمازی در خط یک مترو شیراز است. پس از خروج از ایستگاه، با حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی از طریق میدان دانشجو و میدان ارم به ورودی باغ می‌رسید.
دسترسی با اتوبوس
اتوبوس‌های شهری با مسیرهای بلوار نارنجستان–میدان نمازی و میدان کلبه–میدان ارم به باغ ارم دسترسی دارند. ایستگاه‌های نزدیک باغ امکان پیاده‌روی کوتاه تا ورودی را فراهم می‌کنند.
بهترین هتل‌های اطراف باغ ارم شیراز
چندین هتل باکیفیت در نزدیکی باغ ارم وجود دارند که اقامتی راحت را برای گردشگران فراهم می‌کنند:
-
هتل هما شیراز: در فاصله ۲.۵ کیلومتری، هتلی پنج‌ستاره با امکانات مدرن.
-
هتل بزرگ شیراز: در فاصله ۴ کیلومتری، با چشم‌انداز زیبا و خدمات لوکس.
-
هتل پرسپولیس شیراز: در فاصله ۴.۱ کیلومتری، مناسب برای اقامتی راحت.
-
هتل رویال شیراز: در فاصله ۴.۴ کیلومتری، با امکانات مناسب و قیمت مقرون‌به‌صرفه.
-
هتل پارس شیراز: در خیابان کریم‌خان زند، نزدیک به باغ و سایر جاذبه‌ها.
